Gentle Teaching – informacji trochę więcej niż trochę…
Rodowód Gentle Teaching
Początki Gentle Teaching wywodzą się z wczesnych lat osiemdziesiątych poprzedniego stulecia, gdzie w slumsach wielkich miast Brazylii pracował – odbywał staż medyczny amerykański lekarz dr John McGee.
John McGee (14.11.1943 – 11.11.2012)
W toku swojej pracy z osobami wykluczonymi społecznie – z niepełnosprawnością intelektualną, osób z chorobą psychiczną lub otępieniem, bezdomnymi, porzuconymi dziećmi, doszedł do wniosku, że niezbędnymi warunkami indywidualnego rozwoju każdego człowieka i jego egzystencji jest poczucie bezpieczeństwa, tego że jest się kochanym, że jest się akceptowanym członkiem społeczności. To przekonanie dało mu energię do opracowania założeń Gentle Teaching i stworzenia oryginalnego systemu spojrzenia, bycia i pracy z osobami mającymi problemy z zachowaniem różnej etiologii. Ostatnie ponad trzydzieści lat życia (zmarł w 2012r.), John McGee poświęcił na podróżowanie i systematyczne prezentowanie Gentle Teaching na całym świecie, poczynając od Ameryki Północnej poprzez kraje zachodniej Europy, aż po Japonię. Wszędzie gdzie się pojawiał (dokonując nie tylko prezentacji teorii ale także prowadząc warsztaty oraz zajęcia z osobami z niepełnosprawnością), znajdował swoich naśladowców, pragnących iść w swej pracy ale także i w życiu właśnie drogą Gentle Teaching. Z czasem w krajach tych Gentle Teaching zaczęto również traktować jako sposób organizacji instytucji o charakterze pomocowym, opiekuńczym i terapeutycznym, działających na rzecz osób marginalizowanych, odrzuconych społecznie ze względu na problemy zachowania, różnego pochodzenia (np. Prinsenstichting w Purmerend, Holandia).
Podstawowe założenia Gentle Teaching
Z uwagi na trudności adekwatnego oddania polską nazwą tego co kryje się pod pojęciem Gentle Teaching, za rozsądne wydaje się nie tłumaczenie tej nazwy na język polski. Pozwala to uniknąć pewnych zafałszowań np. w przypadku prostego przetłumaczenia Gentle Teaching na język polski – „łagodne nauczanie”, mogących kłaść niesłuszny akcent jedynie na „dydaktyczny’, czy „metodyczny” charakter Gentle Teaching. Co charakterystyczne i godne podkreślenia – nigdzie w opracowaniach (materiały z Holandii, materiały dostępne na stronach internetowych zagranicznych instytucji – w języku angielskim – brak opracowań w języku polskim), w odniesieniu do Gentle Teaching nie używa się pojęć takich jak metoda, czy technika pedagogiczna, a najczęściej takie określenia jak filozofia Gentle Teaching, zasady pracy według Gentle Teaching, czy idee Gentle Teaching.
W początkowym okresie Gentle Teaching było znane przede wszystkim z praktyki jako sposób podejścia do pomagania ludziom z upośledzeniem umysłowym i poważnymi problemami zachowania – przede wszystkim zachowaniami agresywnymi. Jednak z biegiem czasu „klientela” Getle Teaching uległa znacznemu poszerzeniu i obejmuje ludzi mających poważne problemy z zachowaniem różnej etiologii (wykazujących zachowania nie akceptowane, wykluczające z relacji z innymi osobami), bez względu na wiek. Pociągnęło to za sobą również teoretyczne opracowanie Gente Teaching autorstwa dr Johna McGee, oparte na psychologii wzajemnych zależności, doskonalone przez niego w ponad 30 letniej pracy z osobami wymagającymi wsparcia, pracy popularyzatorskiej oraz szkoleniami dla pracujących z osobami wymagającymi wsparcia. Objęło to także osoby organizujące to wsparcie wraz z odpowiednim modelowaniem i zarządzaniem instytucjami o charakterze pomocowym.
Za najwłaściwsze wydaje się zatem scharakteryzować G-T jako filozofię myślenia i działania pedagogicznego opartego na aksjologii bezwarunkowej, akceptującej relacji pomiędzy osobą – opiekuna, prowadzącego, nauczyciela, terapeuty itp., a osobą z problemami zachowania – podopiecznego.
Analizując teorię i praktykę G-T na plan pierwszy wysuwa się kwestia kontaktu z osobą z problemami zachowania nie bazującego na jakiejkolwiek formie ewaluacji jej zachowania.
Przyświeca temu argument logiczny, iż podchodząc do podopiecznego z nastawieniem diagnostyczno-deskryptywnym chcąc nie chcąc lokujemy się „wyżej” od niego, co stanowi zaprzeczenie istoty Gentle Teaching, zakładającej bezwarunkową relację z podopiecznym i równość podmiotów tej relacji.
Istotą Gentle Teaching jest założenie, że każdy człowiek jest istotą społeczną i dla jego życia i funkcjonowania potrzebuje innych ludzi wchodząc z nimi w różne relacje.
Tylko relacje oparte na równości, zrozumieniu, akceptacji, świadomości poczucia się członkiem społeczności uznać można za sprzyjające osiąganiu poczucia bezpieczeństwa. Szczególnego zatem wymiaru nabiera to w przypadku osób z zaburzeniami zachowania, które to prowadzą do wyalienowania. Zgodnie z Gentle Teaching uważa się, że zaburzenia zachowania są wynikiem głębszych problemów takich jak brak poczucia bezpieczeństwa, urazy psychiczne spowodowane sytuacjami życiowymi, zaburzony sposób postrzegania świata spowodowany dysfunkcjami zmysłowymi itp.
Studiując powyższe założenia nie trudno zauważyć pryncypialną rolę opiekuna (terapeuty, nauczyciela itp.), stanowiącego źródło naturalnego kontaktu i podstawę transferu relacji z grupą społeczną. Zgodnie z Gentle Teaching musi on potrafić nawiązać z podopiecznymi relacje oparte na bezwarunkowej akceptacji, wchodzić w relację „companionship”, kluczowego pojęcia Gentle Teaching, a w perspektywie osiągać u nich poczucie szczęścia.
Każdy człowiek pragnie „companionship” – relacji z innymi, w których czuje się kochanym i bezpiecznym, gdzie własne poczucie miłości może dzielić z innymi, gdzie czuje się związany z innymi.
W Gentle Teaching te pragnienia należy widzieć jako podstawowe motywacje zachowań, które wynikają z samej istoty człowieka jako istoty społecznej.
Słowo “companionship” pochodzi z połączenia łacińskich słów „com” („razem”, „z”) i „panis” („chleb”), które w połączeniu oznaczają “dzielenie chleba”. Dzielenie się chlebem, nie tylko w kulturze chrześcijańskiej oznacza najwyższy poziom braterstwa, pokoju, porozumienia, celebracji wspólnoty i radości bycia razem. W Gentle Teaching „companionship” oznacza więc “ dzielenie istnienia”, czyli szczególnej relacji, która oparta jest nie tylko na zapewnieniu podopiecznemu bezpieczeństwa, miłości ale która prowadzi do odczucia przez te osoby, że są bezpieczne i kochane takimi jakimi są.
Miłość oznacza tu u podopiecznego poczucie pewności faktu, że istnieją ludzie, którzy pragną tego co dla niego najlepsze i którzy nigdy nie sprawią mu bólu, cierpienia.
Jest zatem logicznym i wartym podkreślenia, że wykorzystując zasady Gentle Teaching podczas interakcji z podopiecznymi wyklucza się jakiekolwiek formy walki czy przemocy.
Specyfika roli opiekuna w Gentle Teaching
Opiekun, terapeuta, nauczyciel itp., praktykując Gentle Teaching podąża w kierunku opartym na uczuciu, nie zaś na rozumie. Wynika to z samej, postulowanej w pracy z podopiecznym relacji „companionship”. Uczy aby podopieczni czuli się bezpieczni, zdolni do kochania oraz zawierania interakcji społecznych. Dokonuje tego dając samemu przykład oraz poprzez codzienne interakcje z podopiecznymi, ofiarowując im bezwarunkowe wsparcie. Warunkiem tego jest oczywisty fakt, że sam opiekun musi czuć się bezpiecznym, zdolnym do kochania. Powoduje to konieczność zmiany własnej osobowości, ustawicznej formacji, retrospekcji i pracy nad samym sobą, a także nad relacjami z innymi osobami. Czyni to z pewnością słuszność tezy wyrażanej przez praktyków Gentle Teaching, że ich praca oparta na tych wartościach i założeniach nie należy do „wygodnych”, z punktu widzenia konieczności permanentnej formacji własnej osobowości i cech charakteru.
Idąc za J. McGee, Gentle Teaching, bazuje na psychologii wzajemnych zależności. Psychologia ta wychodzi się z trzech fundamentalnych założeń:
Pierwszym jest to, że każdy człowiek dąży do tego aby poczuć się bezpiecznym i kochanym, do „companionship”.
Drugim jest to, że ludzie rozwijają wartości w toku współistnienia.
Trzecim jest założenie, że wyłącznie na podstawie równowartościowych relacji możesz pomagać innym oraz wspomagać ich w rozwoju.
Określa to oraz sytuuje rolę opiekuna, prowadzącego, nauczyciela itp. w Gentle Teaching, wymagając od niego wejrzenia w siebie, znalezienia sposobów odzwierciedlania, dawania ciepła oraz bezinteresownej miłości podopiecznym.
Punktem wyjściowym w pracy jest sam prowadzący, jego ciepło dla innych, gotowość na dawanie z siebie bez oczekiwań wdzięczności, jego potrzeba dzielenia uczuć, zgodnie z zasadą:
“Nie oczekując nic, zyskujesz najwięcej”.
Prowadzący czyni to za pośrednictwem środków, którymi w Gentle Teaching są:
- obecność,
- głos,
- ręce,
- oczy.
Jednym z najbardziej charakterystycznych pojęć opisujących cechy prowadzącego, terapeuty, nauczyciela itp. pracującego w oparciu o Gentle Teaching jest uważność (z ang. mindfulness). Pozwala ona na prawdziwe doświadczanie „tu” i „teraz” i dotyczy wszystkich etapów budowania relacji z podopiecznym aż do osiągnięcia „companionship”, co w praktyce oznacza, że podopieczny zdolny jest przyjmować od prowadzącego informację, wiedzę, umiejętności stwarzając mu możliwości do zastosowania różnorodnych form, czy metod. W tym kontekście podopieczny przyjmuje ofertę prowadzącego nie dlatego że musi, lecz że chce ją przyjąć.
Jest zatem niezwykle ważnym podkreślenie, że Gentle Teaching, z założenia nie wyklucza stosowania żadnych metod terapii czy przekazu wiedzy – warunkuje jednak, że nie mogą to być metody oparte na jakiejkolwiek formie walki czy przemocy.
Gentle Teaching w Chełmnie
Stowarzyszenie Ludzie-Ludziom w Chełmnie, już od 2004r. współpracuje z holenderskimi specjalistami i stowarzyszeniami – Prinsenstichting z Purmerend i Samen Delen z Castricum, w zakresie szkoleń z nowatorskich metod pracy z osobami z niepełnosprawnością (14 szkoleń), realizowanych w Chełmnie jak i w Holandii.
W toku jednego z pobytów studyjnych grupy pedagogów skupionych w Stowarzyszeniu Ludzie-Ludziom, a zawodowo pracujących w Specjalnym Ośrodku Szkolno – Wychowawczym w Chełmnie, w Prinsenstichting w lutym 2006r., zaprezentowano przy okazji innego szkolenia, film z sesji zajęć dr Johna McGee z jednym z bardzo agresywnych podopiecznych Centrum Prinsenstichting. Wtedy po raz pierwszy grupa pedagogów z Chełmna usłyszała termin Gentle Teaching oraz nazwisko dr John McGee.
Należy nadmienić, że Prinsenstichting wówczas – w 2006 roku – już od dwóch lat (od 2004r.) wdrażało Gentle Teaching nie tylko na poziomie pracy z podopiecznymi ale także jako system organizacji całej instytucji. Stało się to po drugiej wizycie szkoleniowej w 2003r. Johna McGee. Jego pierwsza wizyta w Prinsenstichting w 1997 roku nie zaowocowała wdrażaniem Gentle Teaching, gdyż – jak twierdzą sami pracownicy Prinsenstichting – wówczas jeszcze nie byli na to gotowi.
W 2012 r. Pani Rineke Timmer pracownik Prinsenstichting i osoba niezwykle oddana sprawie naszej współpracy, po kolejnym zrealizowanym szkoleniu dla pedagogów z Chełmna zapytała o to, w jakim kierunku proponujemy dalej rozwijać naszą współpracę. Jednogłośnie zaproponowaliśmy – w kierunku Gentle Teaching.
No i zaczęło się… Zawiązał się Zespół Gentle Teaching naszego Stowarzyszenia. Pani Rineke Timmer skontaktowała nas z Panem Florisem van de Kamerem, koordynatorem Gentle Teaching w Prinsenstichting, (ale co bardzo ważne – jednego z uczniów i spadkobierców spuścizny dr Johna McGee), który pojął się być naszym mentorem i superwizorem Gentle Teaching.
Rozpoczęły się wnikliwe analizy i studia teorii Gentle Teaching, analiza materiałów filmowych z zajęć w wykonaniu dr Johna McGee, przekaz doświadczeń Florisa van de Kamera, z czasem – a trwało to 2 lata – również analiza materiałów filmowych z naszej pracy z naszymi podopiecznymi. W tym celu w 2013r. zorganizowany został obóz terapeutyczny dla 5 rodzin z dziećmi autystycznymi.
Pozwoliło to nam zebrać materiały filmowe, które w lipcu 2014r. stały się podstawą do analiz na tygodniowym szkoleniu w Prinsenstichting w Purmerend w Holandii, połączonym z tygodniową praktyką Gentle Teaching w instytucjach Prinsenstichting, zajmujących się osobami z niepełnosprawnościami w każdym wieku i stopniu niepełnosprawności, a zorganizowanym przy nieocenionej pomocy Stowarzyszenia Samen Delen z Castricum i jak zawsze nam oddanego jego Prezesa Pana Gerarda Keijsera.
Szkolenie zakończyło się uroczystym wydaniem nam certyfikatów Gentle Teaching przez Departament Szkoleniowy Prinsenstichting. Jako pierwsi w Polsce certyfikaty otrzymali: Barbara Jach, Katarzyna Jakimowska, Ilona Smolińska, Joanna Kubiak, Maja Krajeczyńska, Jacek Gralewski i Dariusz Jach.
Już w sierpniu 2015r. Zespół Gentle Teaching w ramach Stowarzyszenia Ludzie-Ludziom zorganizował I Obóz Terapeutyczno – Wypoczynkowy dla Rodzin z Dziećmi z Niepełnosprawnościami w Łazach. Piętnaście rodzin z dziećmi z niepełnosprawnością intelektualną i autyzmem zapoznanych zostało tam z podstawowymi zasadami Gentle Teaching.
Następne obozy dla 16 rodzin z dziećmi z niepełnosprawnością intelektualną i autyzmem odbyły się w sierpniu 2016r. w Tleniu, oraz w sierpniu 2017 r. w Łazach, gdzie wprowadzano kolejne etapy Gentle Teaching.
W lutym 2016 roku Zespół Gentle Teaching zrealizował szkolenie z Gentle Teaching w ramach Rady Szkoleniowej, na którym zainteresowani nauczyciele ze Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego w Chełmnie dowiedzieli się o podstawowych założeniach Gentle Teaching.
W sierpniu 2016r. decyzją Pani Dyrektorki Specjalnego Ośrodka Szkolno – Wychowawczego w Chełmnie, oficjalną koordynatorką Gentle Teaching w tym ośrodku została Pani Barbara Jach, na co dzień koordynatorka Zespołu Gentle Teaching Stowarzyszenia Ludzie-Ludziom. Formalne powołanie koordynatorki w ramach struktur ośrodka z pewnością stanowi ważny krok we wdrażaniu Gentle Teaching do praktyki naszych chełmińskich instytucji.
W listopadzie 2016 roku Zespół zrealizował szkolenie z Gentle Teaching, na którym zainteresowani nauczyciele , psycholodzy, studenci, stażyści z Chełmna i okolic dowiedzieli się o podstawowych założeniach Gentle Teaching na poziomie I. Podobne szkolenie zrealizowano także w listopadzie 2017r. dla pracowników Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Chełmnie i z instytucji współpracujących.
Z pewnością jednym z przełomowych dla rozwoju Gentle Teaching w Chełmnie jak i w Polsce, jest opracowanie zasad i standardu certyfikacji w zakresie Gentle Teaching. Zasady te – oparte na czterech modułach zostały opracowane przez Zespół Gentle Teaching Stowarzyszenia Ludzie-Ludziom oparte są na doświadczeniach własnych, konsultowanych ze specjalistami z Holandii. Moduły te to: Poziom I. Szkolenie teoretyczne, Poziom II. Panel dyskusyjny – Dialog, Poziom III. Praktykowanie Gentle Teaching oraz Poziom IV. Superwizja. Całkowity okres certyfikacji, a raczej formacji to okres 2 lat.
O słuszności przyjętych powyższych założeń przekonali się także członkowie tego Zespołu, uczestnicząc w Międzynarodowej Konferencji Gentle Teaching w Breukelen w Holandii w dniach 03-05 października 2018r. Odpowiadając na zaproszenie Gentle Teaching Foundation z Holandii – organizatora konferencji w 2018 roku, Członkowie Zespołu Gentle Teaching mieli okazję nie tylko wziąć udział w panelach dyskusyjnych, prelekcjach specjalistów Gentle Teaching z całego świata (min. z USA, Kanady, Portugalii, Islandii, Holandii, Belgii ), ale także przedstawić w formie prezentacji dorobek wdrażania Gentle Teaching w Polsce od 2012 roku, w ramach panelu „Praktyka Gentle Teaching”. Prezentacja spotkała się z żywym zainteresowaniem i dyskusją. W uznaniu tego dorobku, Zespół Gentle Teaching Stowarzyszenia Ludzie-Ludziom, otrzymał propozycję i wstąpił do European Gentle Teaching Network, co otwiera przed nim nowe pole poznawcze i perspektywy działania.
Dariusz Jach,
Pedagog, Kierownik WTZ przy Stowarzyszeniu Ludzie-Ludziom w Chełmnie,
członek grupy Gentle Teaching tego Stowarzyszenia
Źródła podstawowe:
Opracowano na podstawie materiałów szkoleniowych udostępnionych przez Centrum Szkoleniowe Prinsenstichting, Purmerend – Holandia w latach 2012-2014, na podstawie zbiorów, materiałów i opracowań własnych oraz Zespołu Gentle Teaching Stowarzyszenia Ludzie-Ludziom w Chełmnie
Źródła pomocnicze:
- Antoine de Sant – Exupery, Mały Książę, Warszawskie Wydawnictwo MUZA SA, Warszawa 2015,
- Eline Snel, Uważność i spokój żabki, CoJaNaTo 2015,
- Erich Fromm, „O sztuce miłości”, Wydawnictwo Rebis, Poznań, Wydanie polskie: 1/2012
- Hay Louise L., Poznaj moc, która jest w tobie, Wydawnictwo MEDIUM 2007,
- Hubertus von Schoenenbeck, Kocham siebie takim jakim jestem, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 1994,
- Kaufman Raun K., Autyzm przełom w podejściu”, Wydawnictwo Vivante, Białystok 2016,
- Tolle Eckhart, Praktykowanie potęgi teraźniejszości, Biblioteka Nowej Ziemi, Kraków 2010,
- Tolle Eckhart, Potęga teraźniejszości, Galaktyka, Łódź 2010,
- Williams Mark, Penman Danny, Trening uważności, Samo Sedno, Warszawa 2014.